Trung tâm Ứng dụng tiến bộ Khoa học và Công nghệ

Tỉnh Thừa Thiên Huế

QUY TRÌNH KỸ THUẬT NUÔI TRỒNG NẤM SÒ (Pleurotus florida)

1. Vị trí phân loại và hình thái

- Nấm sò có tên khoa học chung là Pleurotus spp.

- Thuộc chi Pleurotus họ Pleurotaceae.

- Bộ Agaricales.

- Lớp Hymenomycetes.

- Ngành phụ Basidiomycotina.

- Ngành Nấm thật – Eumycota.

- Giới Nấm - Fungi.

- Trong đó có tới 39 loài, khác nhau về màu sắc, hình dạng, chúng là những loài:

+ Nấm sò tím (P. ostreatus).

+ Nấm sò trắng (P. Florida).

+ Nấm sò nâu (P. sajo - caju),v.v...

- Nấm sò có hình dạng phễu lệch, mọc thành cụm, mỗi cánh nấm gồm 3 phần: mũ, phiến, cuống.

- Khi trưởng thành, nấm sò sẽ phát tán bào tử nhờ gió, bào tử gặp điều kiện môi trường thích hợp (thân gỗ mục) sẽ nảy mầm thành hệ sợi sơ cấp với một nhân.

- Các sợi sơ cấp phát triển đầy đủ tạo nên hệ sợi nấm thứ cấp, sau đó có sự kết hợp của hệ sợi nấm thứ cấp hình thành quả thể nấm hoàn chỉnh.

2. Đặc tính sinh học của nấm sò

- Với điều kiện tỉnh Thừa Thiên Huế, nấm sò có thể trồng quanh năm nhưng thuận lợi nhất từ tháng 10 năm trước tới tháng 5 năm sau.

- Nhiệt độ thích hợp nhất với nấm sò:

+ Nhóm chịu lạnh từ 13 – 20⁰C.

+ Đối với nhóm chịu nhiệt độ cao từ 24 – 28⁰C.

- Độ ẩm:

+ Độ ẩm cơ chất trồng nấm từ 60 - 65%.

+ Độ ẩm không khí > 80%

- Cơ chất trồng nấm và nước tưới cần pH= 6,5 - 7,0.

- Ánh sáng:

+  Không cần thiết trong thời kỳ nuôi sợi.

+ Khi nấm hình quả thể cần ánh sáng khuếch tán (100 - 200 lux đọc sách được trong phòng).

- Độ thông thoáng:

+ Cần thiết trong giai đoạn nuôi sợi.

+ Giai đoạn quả thể không nên để gió lùa mạnh dễ làm khô, chết quả nhỏ.

+ Khi nấm lên thông thoáng vừa phải nồng độ CO₂ < 0,03%.

- Dinh dưỡng:

- Sợi nấm sò sử dụng trực tiếp nguồn Xenlulo của cơ chất.

- Có thể bổ sung thêm các chất phụ gia giàu chất đạm, khoáng trong giai đoạn xử lý nguyên liệu.

3. Nguyên liệu trồng nấm sò

- Tất cả các loại nguyên liệu có chứa Xenlulo đều có thể dùng để trồng nấm sò như: Rơm rạ, bông phế liệu, mùn cưa, bã mía, vỏ hạt cafe, lõi ngô, bột cỏ nghiền,.... Nhưng phổ biến nhất là trồng nấm sò trên rơm rạ, bông phế liệu, mùn cưa dễ xử lý, hiệu quả cao.

4. Xử lý nguyên liệu

Có 2 phương pháp để xử lý nguyên liệu trồng nấm sò: ủ đống lên men gia nhiệt tự nhiên và hấp khử trùng:

4.1. Phương pháp 1: ủ nguyên liệu (không phải hấp)

* Đối với rơm rạ:

- Một đống ủ phải có trọng lượng tối thiểu 300kg mới đủ khối lượng để tăng nhiệt độ trong đống ủ lên từ 60 – 70⁰C.

- Rơm rạ khô được làm ướt bằng nước vôi (tương tự như cách làm ướt rơm rạ trồng nấm mỡ).

- Sau đó chất đống ủ (không cần phối trộn hoá chất) dưới đáy đống ủ phải có kệ kê để tránh đọng nước.

- Sau 3-4 ngày đảo đống ủ và ủ tiếp 3-4 ngày.

- Trong khi đảo đống ủ, chỉnh độ ẩm thật chuẩn, phía ngoài đống ủ dùng nilon quây xung quanh để giữ nhiệt và giữ ẩm (không che kín đỉnh đống ủ).

- Quá trình này được thể hiện theo sơ đồ sau:

3-4 ngày

3-4 ngày

Rơm rạ làm ướt bằng nước vôi

Ủ đống

Đảo rơm, chỉnh độ ẩm

Băm rơm rạ sau đó ủ lại 1 - 2 ngày, đảo và để nguội, cấy giống

Ươm bịch nuôi sợi 20- 25 ngày

Sơ đồ 2: Quy trình các công đoạn nuôi trồng nấm sò bằng cách ủ nguyên liệu lên men tự nhiên (không phải hấp)

- Rơm rạ đã ủ được 6-8 ngày đảm bảo:

+ Độ ẩm đạt 60 - 65% (vắt chặt chỉ có nước ướt vân tay). Nếu quá ẩm hoặc quá khô cần phải chỉnh lại bằng cách phơi hoặc bổ sung thêm nước, ủ lại 1-2 ngày sau mới trồng.

+ Rơm rạ có mùi thơm dễ chịu, màu vàng sáng, mềm.

- Thời gian ủ 6 hoặc 8 ngày phụ thuộc theo tính chất rơm rạ.

+ Rơm rạ cứng ủ 8 ngày.

+ Rơm rạ mềm ủ 6 ngày.

+ Sau đó băm rơm rạ thành từng đoạn 7 - 10cm, ủ lại 1 - 2 ngày, đảo đều để đóng túi, cấy giống.

* Đối với bông phế thải theo phương pháp ủ:

- Ngâm bông trong nước vôi (hòa 4kg vôi tôi đặc/1m³ nước), vớt bông ủ đống, có kệ kê đáy.

- Đống ủ rộng 1,5-1,8 m; cao 1,5-1,8m; dài tối thiểu 1,5m.

- Quây nilon xung quanh, để hở đỉnh.

- Ủ được 3-4 ngày dùng tay hoặc máy xé tơi bông và ủ lại 3-4 ngày nữa, sau đó đảo đều trước khi cấy giống.

- Nếu làm ít (vài chục kg bông) thì phải ngâm bông nhanh vắt khô sau đó mới ủ. Làm như vậy khi cấy giống, nguyên liệu không bị quá ẩm.

4.2. Phương pháp 2: Xử lý nguyên liệu rơm rạ, bông phế loại và mùn cưa bằng cách hấp khử trùng:

- Rơm rạ chặt ngắn 7 - 10cm ngâm trong nước vôi 15 - 20 phút vớt ra để ráo nước, ủ lại 2 - 3 ngày, đảo, ủ tiếp 2-3 ngày.

- Rơm rạ có thể chưa chặt, làm ướt, ủ lại 2- 3 ngày sau đó chặt ngắn 7-10cm, ủ lại 2- 3 ngày.

- Bông phế loại làm ướt như ở phương pháp ủ trên, ủ lại 3-4 ngày, xé tơi đảo thật đều, nếu quá ẩm phải phơi lại.

- Mùn cưa tạo ẩm, ủ lại it nhất 15 ngày tới vài tháng.

- Các loại nguyên liệu này sau khi kiểm tra đảm bảo đủ độ ẩm phối trộn thêm với 5 tới 10% cám gạo hoặc cám ngô hoặc thóc nghiền.

- Đóng nguyên liệu vào túi nilon chịu nhiệt, trọng lượng túi 1,5 - 2kg/túi (kích thước 25 ´ 35cm) nút cổ túi bằng ống nhựa và bông không thấm nước sau đó đưa vào hấp khử trùng bằng các cách như sau:

+ Hấp khử trùng trong nồi autoclave (nồi áp suất) ở áp suất 1,3 - 1,4 atmotphe, nhiệt độ: 121 – 125⁰C, thời gian 180 phút.

+ Hấp trong lò hấp không có áp suất (hấp cách thuỷ) ở nhiệt độ 100⁰C thời gian từ 10 - 12 giờ.

- Sau khi hấp xong lấy bịch nấm ra để nguội trong phòng sạch sẽ, cấy giống trong bốc cấy và phòng vô trùng.

* Các cơ sở sản xuất có đủ trang thiết bị, áp dụng phương pháp xử lý nguyên liệu bằng cách hấp rất đảm bảo. Hạn chế tỷ lệ nhiễm bệnh, dùng ít giống, năng suất cao.

* Tuỳ theo số lượng từng loại nguyên liệu nhiều hay ít, có thể phối trộn rơm rạ + mùn cưa + bông phế loại + cám gạo, cám ngô theo tỷ lệ khác nhau trước khi đóng túi.

5. Cấy giống nấm sò

- Sau khi đã xử lý rơm, rạ, bông phế liệu theo phương pháp 1 (ủ đống) ta chuẩn bị túi nilon để đóng bịch, cấy giống.

+ Với rơm rạ dùng túi nilon kích cỡ 30x40cm (mùa hè) và 35x50cm (mùa đông).

+ Bông phế liệu dùng túi 25x35cm.

- Tỷ lệ giống nấm khoảng 50 - 60gam cho 1 túi (40 - 45kg giống cho 1 tấn nguyên liệu khô).

- Khu vực cấy giống nấm cần sạch sẽ, kín gió, nếu có điều kiện thì chuẩn bị một phòng riêng để hạn chế các bào tử nấm dại trong không khí rơi vào túi nấm gây nhiễm bệnh.

- Cách đóng bịch, cấy giống:

+ Giống nấm đúng tuổi, được bẻ tơi và kiểm tra nhiễm, mốc.

+ Rơm rạ băm ngắn, bông xé tơi để nguội bay hết hơi nóng.

+ Cho 1 lớp nguyên liệu 4 - 5cm vào túi nilon đã gấp đáy vuông, rắc một lớp giống xung quanh thành túi.

- Hai lớp sau cho nguyên liệu dày 6 - 7cm và rải giống quanh thành túi.

- Lớp trên cùng rắc giống đều trên bề mặt.

- Sau cùng lấy 1 lượng bông bằng chén uống nước làm nút, quấn dây cao su chặt nút bông.(quấn 1 vòng)

- Bịch (túi) đã cấy giống căng tròn, độ nén vừa phải.

- Trọng lượng của 1 bịch (rơm rạ) khoảng 2,5 - 3,0kg, bông phế thải là 1,5 - 1,6kg/1 bịch.

- Xử lý nguyên liệu theo phương pháp 2: ta phải cấy giống trong bốc cấy hoặc tủ cấy giống đặt trong phòng kín, sạch sẽ. (Ở phương pháp hấp qua thời gian theo dõi chúng tôi thấy bịch phôi sau khi hấp cho ngay vào phòng làm mát nhanh bằng điều hòa nhiệt độ kết hợp khử trùng toàn bộ phòng thì sẽ giảm được tỷ lệ nhiễm bệnh.)

- Cấy 1 lớp giống trên bề mặt túi sau đó nút bông sạch.

6. Ươm nuôi sợi nấm và rạch bịch

* Ươm nuôi sợi:

- Bịch nấm sò đã cấy giống được chuyển vào phòng nuôi sợi.

- Đặt trên giàn giá hoặc để trực tiếp xuống nền đất, miệng túi lên phía trên.

- Xếp các bịch cách nhau 3 - 4cm.

- Nhà ươm cần thoáng mát, sạch sẽ, không cần ánh sáng.

- Thời gian nuôi sợi kéo dài khoảng 25 - 30 ngày tùy theo mùa và thời tiết.

- Sợi nấm phát triển sẽ mọc dần vào nguyên liệu tạo nên màu trắng đồng nhất, làm bịch rắn chắc lại.

- Nếu giống không mọc kín nguyên liệu hoặc không phát triển có thể do nguyên liệu quá ẩm hoặc đã bị nhiễm bệnh.

- Kiểm tra thấy bịch bị nhiễm mốc xanh, đen, những trường hợp như vậy đều phải chọn: loại và vứt bỏ các bịch nhiễm ra xa nơi nuôi trồng.

* Rạch bịch:

- Bịch nấm đã phát triển tốt sau 25 - 30 ngày (kể từ lúc cấy giống). Sợi đã mọc trắng kín bịch:

+ Dùng dao nhọn, sắc rạch 4 - 6 vết rạch xung quanh.

+ Chiều dài vết rạch 3 - 4cm.

+ Sâu 2-3mm.

+ Khoảng cách giữa các vết rạch so le và đều nhau.

- Gỡ bỏ nút bông, dùng tay ép nhẹ bịch nấm (nếu là bịch bông không cần nén bịch) lấy chun nịt buộc kín miệng túi, không buộc quá chặt.

- Chuyển bịch sang nhà chăm sóc hoặc tại chỗ, úp miệng bịch nấm quay xuống dưới.

- Có thể làm dây treo bịch nấm để tận dụng diện tích và tiết kiệm tiền làm giàn giá. - Khoảng cách giữa các bịch hoặc dây treo từ 10 - 15cm để khi nấm mọc không chạm vào nhau.

- Với điều kiện của Huế và các tỉnh miền trung, chúng tôi thấy cần thay đổi cách cho ra nấm: Chúng tôi chỉ rạch bịch khi mùa mưa. Khi mùa khô chúng tôi xếp bịch nằm ngang trên giàn, sau đó bỏ nút bông rồi dùng nắp nhựa đậy miệng bịch lại. Khi nào mở kiểm tra thấy sợi nấm ăn trắng miệng túi chúng tôi tưới sốc lạnh để bật mầm quả thể nấm.

- Phương pháp sốc lạnh đơn giản hiện nay là: dùng bao tải đay phủ lên trên các lớp bịch sau đó tưới nước mát làm ướt bao tải.

(Hình ảnh. Quy trình kỹ thuật nuôi trồng nấm sò)